Canlılığın varlığı ve devamı için hücrelerde sindirim sonucu oluşan artık ve zehirli maddelerin, solunum sonucu oluşan CO2 ve NH3 ve suyun hücreden, daha sonra da vücuttan uzaklaştırılması gerekir.Bu olaya boşaltım denir.Boşaltım olmasa homeostasi bozulur canlılar hayatta kalamazdı.Tek hücrelilerde boşaltım özel kofullarla sağlanırken hayvanlarda boşaltım yapıları ve sistemler gelişmiştir.
Canlı organizmalarda üretilen azotlu boşaltım ürünleri;
amonyak,ürik asit ve üredir.Diğerleri ise CO2,su,zehirler ve fazla tuzdur.
OMURGASIZ HAYVANLARDA BOŞALTIM
A-SÜNGER VE SÖLENTERLERDE BOŞALTIM:
Boşaltım işiyle ilgili bir sistem ya da organ görülmez.Boşaltım ürünlerinden olan CO2 ve NH3 difüzyonla dışarı atılır.
B-SOLUCANLARDA BOŞALTIM:
Yassı solucanlarda:
Boşaltım artıkları sünger ve sölenterlerdeki gibi difüzyonla uzaklaştırılır.Vücuttan fazla suyun uzaklaştırılması için Protonefridium isimli boşaltım yapıları gelişmiştir.Örnek;planarya
Protonefridiumlar;birçok kanal ve bu kanallarla bağlantılı silli alev hücreleri ile boşaltım deliğinden oluşmuştur.
Halkalı solucanlarda,midye ve salyangozda
Protonefridiumlar biraz daha gelişerek Nefridiumları oluşturur.Halkalı solucanlarda vücudun her halkasında bir çift nefridium vardır.
Nefridium;silli huni,boşaltım kanalı ve idrar torbasından oluşur.
Halkalı solucanlarda artık maddeler ise bağırsağın etrafındaki keselerde toplanırlar.Bu keseler solucanın iç dokularını oluşturur.
C- EKLEMBACAKLILARDA BOŞALTIM
Böceklerde ve çekirgede nefridiumlar daha da gelişerek malpighi tüplerini oluşturur.
Malpighi tüpleri bir ucu kapalı diğer ucu açık yapılardır
Malpighi tüpleri kapalı ucu ile kandan artık maddeleri alır,açık ucu ile sindirim kanalına boşaltır son bağırsaktan geri emilim gerçekleşir.
Bu işlemler sonucunda kalan diğer maddeler ürik asit kristalleri halinde dışarı atılır.
*****Omurgasızlarda karasal uyuma göre boşaltım ürünleri de vücuttan su kaybetmeyi en aza indirecek şekilde değişir.Ürik asitin atılması için daha az su gerekir.****
OMURGALI HAYVANLARDA BOŞALTIM
Omurgalılarda boşaltım yapıları organ ve sistemler haline gelmiştir.
Büyük ve ayrıntılı yapılı bu omurgalıların metabolizmaları hızlı olduğu için boşaltım ürünleri çok fazla olur.Bu kadar çok atık maddenin vücuttan atılabilmesi için gelişmiş bir boşaltım sistemine ihtiyaç vardır. Boşaltım sistemi organı bütün omurgalılarda böbreklerdir.Gruplara göre böbreklerde değişiklikler görülür.
A-BALIKLARDA BOŞALTIM
Tuzlu su balıklarında boşaltım;
|
Tatlı su balıklarında boşaltım;
|
*Vücuttaki suyun dışarı çıkma eğilimi vardır.Bu nedenle deniz suyu yutarlar.
*Deniz suyu içmek kandaki tuz miktarını arttır ozmotik basıncı dengeler.Su kaybı engellenir.
*Vücuttaki fazla tuz aktif taşımayla solungaçlardan suya verilir.
*Azotlu atıklar da solungaçlardan NH3 şeklinde atılır.
*Böbrekte glomerulus gelişmemiştir.
Glomerulus;Kan damarı yumağıdır.
|
*Vücuttaki tuz çevreye göre yoğun olduğundan vücuda fazla su girme sorunu vardır. Bu sorun nefronlardan aktif boşaltımla çözülür.
*Suyu dışarı vermek ozmotik basıncı dengeler.
*Vücutta azalan tuz ,solungaçlar yardımıyla dış ortamdan sağlanır.
*Tatlı su balıkları su içmezler
*Böbrekte glomerulus gelişmiştir ve çok büyüktür.Nefronlarda geri emilim görülmez.
Balıklarda boşaltım ürünü azotlu atıklar NH3 olarak atılır.
|
KURBAĞALARDA BOŞALTIM
Boşaltım organı böbreklerdir.Boşaltım ürünleri üredir.Kurbağalar hem suda hem de karada yaşadıkları için karaya uyum sürecinde boşaltım ürünlerinin atılmasında daha az su kullanma hedeflendiğinden amonyak üreye dönüştürülür.
Boşaltım ürünlerinin dönüşümüne ornitin evresi denir.
SÜRÜNGENLERDE VE KUŞLARDA BOŞALTIM
Sürüngenler ve kuşlarda böbrekler gelişmiştir. Süzme birimleri olarak gelişmiş nefronlar bulunur. Su kaybını aza indirebilmek için sürüngenler azotlu boşaltım ürünü atıkları ürik asit olarak atarlar.
D-MEMELİLERDE BOŞALTIM:
Memelilerde gelişmiş böbrekler bulunur.Süzme birimleri nefronlardır.Azotlu atıkları da üre olarak atarlar.
NEFRON
*Nefronlarda kan süzülerek idrar oluşturulur. *Nefron içinde bowman kapsülü glomerulusu tamamen sararak malpighi cismini oluşturur. *Nefronları; Malpighi cismi, proksimal tüp,distal tüp ve toplama kanalı oluşturur.
